車臣語

俄羅斯車臣自治共和國的語言

車臣人的語言(Нохчийн мотт,Noxçiyn mott)大約有1,300,000人使用,大多數使用者住在俄羅斯車臣自治共和國,並及其它地區的車臣人。

分類


車臣語是高加索語系之一。在語言學上,車臣語屬於北高加索語族的東北高加索語支,能與印古什語和相鄰的語言作部分程度的通話。

地理分佈


車臣語在車臣自治共和國約有 1200,000 人使用,另外 (根據Chechen diaspora) 亦有使用者在中東地區,尤其是約旦。

官方地位


車臣語為俄羅斯車臣自治共和國的官方語言。

字母


拉丁字母1925年開始採用. 1934年與印古什字母統一, 不過1938年拉丁字母廢除使用.
A aÄ äB bC cČ čCh chČh čhD d
E eF fG gGh ghH hI iJ jK k
Kh khL lM mN nN̡ n̡O oÖ öP p
Ph phQ qQh qhR rS sŠ šT tTh th
U uÜ üV vX xẊ ẋY yZ zŽ ž
在1938年-1992年, 在車臣規定僅能使用西里爾字母
西里爾名稱拉丁化名稱國際音標
А ааA aa/ə/, /ɑː/
Аь аьаьÄ ää/æ/, /æː/
Б ббэB bbe/b/
В ввэV vve/v/
Г ггэG gge/ɡ/
ГI гIгIаĠ ġġa/ɣ/
Д ддэD dde/d/
Е ееE ee/e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ёёyo/jo/etc.
Ж жжэƵ ƶƶe/ʒ/, /dʒ/
З ззэZ zze/z/, /dz/
И ииI ii/ɪ/
Ий ийIi ii/iː/
Й й
(я, ю, е)
доца иY ydoca i/j/
К ккK kka/k/
Ккх ккхKk kk/kː/
Кх кхкхQ qqa/q/
Кхкх кхкхQq qq/qː/
Къ къкъаQ̇ q̇q̇a/q’/
КI кIкIаKh khkha/k’/
Л ллэL lel/l/
М ммэM mem/m/
Н ннэN nen/n/
О ооO oo/o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Оь оьоьÖ öö/ɥø/, /yø/
П ппэP ppe/p/
Пп ппPp pp/pː/
ПI пIпIаPh phpha/p’/
Р ррэR rer/r/
РхI рхIRh rh/r̥/
С ссэS ses/s/
Сс ссSs ss/sː/
Т ттэT tte/t/
Тт ттTt tt/tː/
ТI тIтIаTh ththa/t’/
У ууU uu/uʊ/
Ув увUu uu/uː/
Уь уьуьÜ üü/y/
Ф ффэF fef/f/
Х ххэX xxa/x/
Хь хьхьаẊ ẋẋa/ʜ/
ХI хIхIаH hha/h/
Ц ццэC cce/ts/
ЦI цIцIаĊ ċċe/ts’/
Ч ччэÇ ççe/tʃ/
ЧI чIчIаÇ̇ ç̇ç̇e/tʃ’/
Ш шшэŞ şşa/ʃ/
Щ щщэ
(Ъ) ъчIогIа хьаьркƏ əç̇oġaẋärk/ʔ/
(Ы) ыы
(Ь) ькIеда хьаьрк
Э ээE ee/e/etc.
Ю ююyu/ju/etc.
Юь юьюь/jy/etc.
Я яяya/ja/etc.
Яь яьяь/jæ/etc.
I IJ jja/ʡ/, /ˤ/
聲門音<ъ>在書寫時經常被忽略.
在1992年, 採用一種新的拉丁字母, 不過隨著分離政府被擊敗, 西里爾字母重新恢復.
A aÄ äB bC cĊ ċÇ çÇ̇ ç̇D d
E eF fG gĠ ġH hX xẊ ẋI i
J jK kKh khL lM mN nŊ ŋO o
Ö öP pPh phQ qQ̇ q̇R rS sŞ ş
T tTh thU uÜ üV vY yZ zƵ ƶ
Ə ə

語音


輔音

與其他高加索語言一樣,車臣語的輔音數量相當多:視乎方言或分析的方法,可以從大約40個到60個不等,遠比其他歐洲語言多很多。而跟當地的語言一樣,車臣語的輔音同時包含了清濁音及送氣與不送氣的四種不同變化,也有長硬塞音。括弧者借自外來語。
唇音齒齦音齒齦后音軟齶音小舌音會厭音喉音
鼻音mn
塞音
pʰb
pʼpː
tʰd
tʼtː
kʰɡ
kʼxk
qʼqː
ʢʔ
塞擦音
tsʰdz
tsʼsː
tʃʰdʒ
tʃʼ
擦音(fv)szʃʒʜh
顫音r̥r
近音wlj
尚有20餘個咽化輔音(僅出現在名詞、副詞,多在母音ə、ɑː前)未標示。

母音

而與其它大多數高加索語言不同的是,車臣語母音數量極多,標準語里共16個單母音(八長八短),11個復母音(三長三短,以下表中未出現的還有uj、woj、aj、ow、ew)。
前母音 不圓唇前母音 圓唇後母音~ 中母音
ɪiːyyːʊuː
jeieɥøyøwouo
ee̞ːøøːoo̞ː
ææːəɑː
其中許多母音會經由音變產生。例如:
• /æ/、/æː/雖在書寫中標示,且被大多數車臣語使用者認同為獨立母音;實際上/æ/只出現在咽化輔音前,與/e/互補;/æː/只在閉音節中出現,與/e̞ː/互補。
• 母音長短會構成最小對立體,但至今卻無法在書寫中完全標示。
• 鼻化母音也會因韻尾-n脫落而出現,雖然鼻化得沒有閩南語、法語等嚴重,但在連字尾清化的情況下都很清晰。
• 咽化輔音后,/i/、/y/、/u/、/je/、/wo/分別變成[əi]、[əy]、[əu]、[ej]、[ow]。
據考證,車臣語原本僅有/a//e//i//o//u/五個母音,而這五個母音也分長短。

辭彙


有許多字彙借自俄語,突厥語族(大多數來自庫汨其語),阿拉伯語,波斯語, 以及喬治亞語.
數詞
基數詞序數詞
ноль
1цхьаъхьалхара, юьххьера
2шиъшолгІа
3кхоъкхоалгІа
4диъдоьалгІа
5пхиъпхоьалгІа
6ялхйолхалгІа
7ворхІворхІалгІа
8бархІбархІалгІа
9иссуьассалгІа
10иттитталгІа, уьтталгІа
11цхьайттацхьайтталгІа
12шийташийталгІа, шуьйтталгІа
13кхойттакхойтталгІа
14дейттадоьйтталгІа
15пхийттапхуьйтталгІа
16ялхиттайолхуьтталгІа
17вуьрхІиттавуьрхІитталгІа
18берхІиттаберхІитталгІа
19ткъайоьссина, ткъеснаткъайоьссналгІа, ткъесналгІа
20ткъаткъолгІа
21ткъе цхьаъткъе хьалхара
22ткъе шиъткъе шолгІа
23ткъе кхоъткъе кхоалгІа
24ткъе диъткъе доьалгІа
25ткъе пхиъткъе пхоьалгІа
26ткъе ялхткъе йолхалгІа
27ткъе ворхІткъе ворхІалгІа
28ткъе бархІткъе борхІалгІа
29ткъе иссткъе уссалгІа
30тъке итттъке уьтталгІа
40шовзткъашовзткъалгІа
50шовзткъе итт, ах бІешовзтке уьтталгІа
60кхузткъакхузткъалгІа
70кхузткъе итткхузткъе уьтталгІа
80дезткъадезткъалгІа
90дезткъе иттдезткъе уьтталгІа
100бІебІолгІа
150цхьа бІе ах бІе
200ши бІебІолгІа
300кхо бІекхо бІолгІа
400диъ бІедиъ бІолгІа
500пхи бІепхи бІолгІа
600ялх бІеялх бІолгІа
700ворхІ бІеворхІ бІолгІа
800бархІ бІебархІ бІолгІа
900исс бІеисс бІолгІа
1,000эзарэзарлагІа
2,000ши эзарши эзарлагІа
3,000кхо эзаркхо эзарлагІа
4,000диъ эзардиъ зэарлагІа
5,000пхи эзарпхи эзарлагІа
6,000ялх эзарялх эзарлагІа
7,000ворхІ эзарворхІ эзарлагІа
8,000бархІ эзарбархІ эзарлагІа
9,000исс эзарисс эзарлагІа
10,000итт эзаритт эзарлагІа
100,000бІе эзарбІе эзарлагІа
1,000,000миллион
1,000,000,000миллиард

字母表


車臣語拉丁字母
AaÄäBbCcĊċÇçÇ̇ç̇DdEeFfGgĠġHhXx
IiKkKhkhQqLlMmNnOoÖöPpPhphRrSsŞş
TtThthUuÜüVvYyƵƶJjƏəYayaYuyuYoyo
車臣語西里爾字母
АаАьаьБбВвГгГӀгӏДдЕеЁёЖжЗзИиЙйКкКхкх
КъкъКӀкӏЛлМмНнОоОьоьПпПӀпӏРрСсТтТӀтӏУуУьуь
ФфХхХьхьХӀхӏЦцЦӀцӏЧчЧӀчӏШшЩщЪъЫыЬьЭэЮю
ЮьюьЯяЯьяьӀӏ

參見


• 印古什語