蘇格蘭蓋爾語
專有名詞
蘇格蘭蓋爾語是專有名詞,讀音是sū gé lán gài ěr yǔ,英語為Scottish Gaelic,簡稱蓋爾語(Gàidhlig;IPA:/ˈkɑːlikʲ/),屬於凱爾特語族蓋爾亞支的一種語言。也被稱為高地蓋爾語或高地蘇格蘭語。與蘇格蘭蓋爾語同屬蓋爾亞支的凱爾特語言尚有愛爾蘭語和曼島語,三者都是源自古愛爾蘭語。蘇格蘭蓋爾語有時在愛爾蘭或稱為“蘇格蘭語”(Scots),然而這是錯誤的,因為實際上在蘇格蘭,所謂“蘇格蘭語”是用來指另一種屬於日耳曼語族的“低地蘇格蘭語”。
sū gé lán gài ěr yǔ
屬於凱爾特語族蓋爾亞支的一種語言
與蘇格蘭蓋爾語同屬蓋爾亞支的凱爾特語言尚有愛爾蘭語和曼島語,三者都是源自古愛爾蘭語。蘇格蘭蓋爾語有時在愛爾蘭或稱為“蘇格蘭語”(Scots),然而這也容易造成混淆,因為實際上在蘇格蘭,所謂“蘇格蘭語”是用來指另一種屬於日耳曼語族的“低地蘇格蘭語”。
蘇格蘭
蘇格蘭蓋爾語有豐富的口說(beul aithris)與文學傳統;持續好幾百年,蘇格蘭蓋爾語都是蘇格蘭高地氏族(the Highland clans)承傳吟唱詩歌文化的語言,也因此蘇格蘭蓋爾語的保存對於蘇格蘭的政治相當重要的:蘇格蘭蓋爾語傳承了前封建時期的律法習俗,也就是tuatha和duthchas:tuatha代表“子民”,duthchas代表“這塊土地的未來”;也因為靠著這樣母語的傳承,蘇格蘭高地人才能有一股堅持,反抗以低地為中心、說著盎格魯語的低地蘇格蘭政治,一直到之後蘇格蘭政府與英格蘭的倫敦西敏市聯盟、合併,這樣的堅持都仍然還存在。縱使之後1746年的卡洛登戰役與“高地驅趕”對於蘇格蘭高地人殘害甚深,威脅到蘇格蘭蓋爾語,但前封建時期的態度仍然可以在19世紀末高地土地聯盟的控訴與要求中端倪出。
蘇格蘭蓋爾語更正確的稱法應為高地蓋爾語,以與現已滅亡的低地蓋爾語做區別。低地蓋爾語是低地蘇格蘭人來到蘇格蘭低地之前,存在於當地(蘇格蘭南部)的語言。但實際上來說,這兩者在地誌分佈上來說,並沒有很清楚的南北地理分界。
現代蘇格蘭蓋爾語共有18個字母:A, B, C, D, E, F, G, H, I, L, M, N, O, P, R, S, T, U?
以前的字母中,沒有h這個子音,但現今則都用h來表示子音的輕化(以前子音的輕化是在該被輕化的子音上頭加上一點來表示)。傳統上,蘇格蘭蓋爾語的字母部分是以植物的名稱來命名:
A - ailm?「榆樹」 B - beith?「樺樹」 C - coll?「榛樹」D - dair?「橡樹」 E - eadha?「白楊」 F - fearn?「赤楊」S - suil?「柳樹」 T - teine?「金雀花」 U - ur?「紫杉」
例如 A、B、C、D 分別是ailm?「榆樹」、beith?「樺樹」、coll?「榛樹」、dair?「橡樹」等等,但現在已經不依循這樣的傳統規則。
和愛爾蘭語相同,蘇格蘭蓋爾語的子音會隨著其前後的母音而有不同的發音:愛爾蘭語與蘇格蘭蓋爾語都將它們的母音分為寬[母]音(leathann?)與窄[母]音(caol?),寬母音例如a、o、u,窄母音例如e和i。而每個子音又依照其前後母音的寬窄有寬窄的發音變化,發音規則是:caol ri caol is leathann ri leathann?(窄對窄,寬對寬);當子音前後母音皆為窄母音時,該子音變為窄子音(顎音化);當子音前後母音皆為寬母音時,該子音變為寬子音(軟顎音化)。
因此依照前後母音的寬窄,t這個子音就同時有寬與窄的不同,例如slàinte? /sla?nt??/里的t前後母音皆為窄母音,其發音即為窄音的t;而bàta?/pa?t?/里的t前後母音皆為寬母音,其發音即為寬音的t。
也因為這個規則,故每個子音前後的母音的寬窄要一致,例如蘇格蘭蓋爾語的複數字尾通常為-an?,如 bròg?(鞋)/pro?k/的複數為brògan?/pro?k?n/。但因為要符合子音前後母音寬窄需一致的規則,故像taigh?(屋子)/t??j/這個字的複數型即為taighean? /t??j?n/:兩者複數字尾-an?和-ean?的發音是一樣的,後者-ean?的e只是為符合子音前後母音寬窄要一致的原則。
然而蘇格蘭考試委員會從1976年開始,對字的拼法做了部分的修正,例如現在蘇格蘭蓋爾語的過去分詞的字尾一律是-te?(如 togte?(被舉起的),但它以前的拼法是togta?)。
另外由於在口語中,非重音的母音常會被省略,因此非正式的書寫里,也常會把這些非重音的母音省略掉,如:
Tha mi an dòchas?(我希望)> Tha mi 'n dòchas?
雖然蘇格蘭蓋爾語的拼音規則複雜,但熟悉之後就會發現,它與英語的發音比起來實在是規律太多,只要注意不要將別的語言的拼音習慣帶進蘇格蘭蓋爾語的拼音規則即可(例如蘇格蘭蓋爾語的人名Seònaid? /????n?t?/ 就常被英語的慣用者念錯)。
發音
蘇格蘭蓋爾語字母的發音與其他歐語類似,例如像愛爾蘭語、斯拉夫語族、和羅曼語族一樣,它的子音t、d,及大部分的n都是發齒音,而非英語或其他日耳曼語族的齒齦音;跟義大利語的r或西班牙語的rr相同,蘇格蘭蓋爾語的r發齒齦顫音(除了輕化后的窄子音r以外)。
跟冰島語(以及中文)一樣,蘇格蘭蓋爾語的b、d、g全都是無聲的非送氣音,而子音p、t、c則是無聲且強烈的送氣音(在字首為後送氣音,字尾為前送氣音)。較特別的是,在蘇格蘭蓋爾語里,當字首的重音節塞音之前為一個鼻音子音時,此重音節的塞音會變為有聲子音,如: taigh?(房子)的發音為/t??i/,但加上定冠詞變為 an taigh? 之後的發音是/?n d??i/;又如 tombaca?(菸草)的發音是/t?om?baxk?/。
此外輕化后的子音有特別的發音:bh和mh發/v/;ch發/x/或/ç/;dh、gh發/ɣ/或/j/;fh永遠不發音,除了三個例外:fhèin?、fhathast?、和 fhuair?,分別發/ɦ/。以上均在子音后加上h以表示輕化后的子音,但輕化的l、n和r並無特別的拼法。
蘇格蘭蓋爾語發音
Radical
Broad Slender
b [p]/[pʲ]
c [k]/[kʰʲ]
d [t]/[tʲ]~[tɕ]
f [f]/[fʲ]
g [k]/[kʲ]
l [lˠ]/[ʎ]
m [m]/[mʲ]
n [nˠ]/[ɲ]
p [pʰ]/[pʰʲ]
r [rˠ]
s [s]/[ɕ]
t [tʰ]/[tʰʲ]~[tɕʰ]
Lenited
Broad Slender
bh [v]/[vʲ]
ch [x]/[ç]
dh [ɣ]/[ʝ]
fh [ʔ]
gh [ɣ]/[ʝ]
l [lˠ]/[l]
mh [v]/[vʲ]
n [n]
ph [f]/[fʲ]
r [r]
sh [ɦ]/[ç]
th [ɦ]/[ç]
數詞
數字 | 蘇格蘭蓋爾語 |
neoini | |
1 | aon |
2 | dà/dhà |
3 | trì |
4 | ceithir |
5 | còig |
6 | sia |
7 | seachd |
8 | ochd |
9 | naoi |
10 | deich |
11 | aon deug |
12 | d(h)à dheug |
13 | trì deug |
14 | ceithir deug |
15 | còig deug |
16 | sia deug |
17 | seachd deug |
18 | ochd deug |
19 | naoi deug |
20 | fichead |
21 | aon air fhichead fichead 's a haon |
22 | dhà air fhichead fichead 's a dhà |
23 | trì air fhichead fichead 's a trì |
24 | ceithir air fhichead fichead 's a ceithir |
25 | còig air fhichead fichead 's a còig |
26 | sia air fhichead fichead 's a sia |
27 | seachd air fhichead fichead 's a seachd |
28 | ochd air fhichead fichead 's a hochd |
29 | naoi air fhichead fichead 's a naoi |
30 | deich air fhichead trithead |
31 | aon deug air fhichead trithead 's a haon |
32 | dhà dheug air fhichead trithead 's a dhà |
33 | trì deug air fhichead trithead 's a trì |
34 | ceithir deug air fhichead trithead 's a ceithir |
35 | còig deug air fhichead trithead 's a còig |
36 | sia deug air fhichead trithead 's a sia |
37 | seachd deug air fhichead trithead 's a seachd |
38 | ochd deug air fhichead trithead 's a ochd |
39 | naoi deug air fhichead trithead 's a naoi |
40 | dà fhichead ceathrad |
50 | dà fhichead 's deich / leth-cheud caogad |
60 | trì fichead siagad |
70 | trì fichead 's deich seachad |
80 | ceithir fichead ochdad |
90 | ceithir fichead 's deich naochad |
100 | ceud |
1000 | mìle |
Madainnmhath.-(matinyvah)-早晨好。
Ciamarathathu?-(kemuruhhaoo)-你好嗎?
Marsinleibh.-(marshinlaiv)-再見。
Dèant-aimnathaoirbh?-(jenta-namahu-ruv)-閣下貴姓?
Tapadhleibh.-(ta-puhlaiv)-謝謝。(表達感謝)
Gabhmolethsgeul.-(gamuhlyesh-kyal)-謝謝。(表達請求)
Thamiduilich.-(hameedoo-leech)-對不起。
英語 | 蘇格蘭蓋爾語 |
Welcome | Fàilte Ceud mìle fàilte |
Hello (General greeting) | Halò Ciamar a tha thu? (inf) Ciamar a tha sibh? (frm/pl) |
How are you? | Ciamar a tha thu? (inf) Ciamar a tha sibh? (frm/pl) Dè mar a tha thu? (inf) Dè mar a tha sibh? (frm/pl) |
Reply to 'How are you?' | Tha gu math, tapadh leat, Ciamar a tha thu-fhein? (inf) Tha gu math, tapadh leibh. Ciamar a tha sibh-fhein? (frm/pl) |
Long time no see | 'S fhada bho nach fhaca mi thu (inf) 'S fhada bho nach fhaca mi sibh (frm) |
What's your name? | Dè an t-ainm a th'ort(inf/sg) Dè an t-ainm a th'oirbh(frm/pl) |
My name is ... | Is mise ... |
Where are you from? | Co às a tha thu? (inf) Co às a sibh? (frm) |
I'm from ... | 'Sann à ... a tha mi Tha mi à ... |
Pleased to meet you | Tha mi toilichte ur coinneachadh (frm/pl) Tha mi toilichte do choinneachadh (inf/sg) |
Good morning (Morning greeting) | Madainn mhath |
Good afternoon (Afternoon greeting) | Feasgar math |
Good evening (Evening greeting) | Feasgar math |
Good night | Oidhche mhath |
Goodbye (Parting phrases) | Beannachd leat (inf) Beannachd leibh (frm/pl) Mar sin leat (inf) -reply to beannachd leat Mar sin leibh (frm/pl) -reply to beannachd leibh Tìoraidh (inf) Tìoraidh ma-tha (inf) Tìoraidh an-dràsta (inf) Bidh mi 'gad fhaicinn (I'll be seeing you) Chi mi a-rithist thu (I'll see you again) Feumaidh mi ruith (I must run) |
Good luck! | Sealbh math dhuit! (inf) Sealbh math dhuibh! (frm/pl) Gur math a thèid leat! (inf) Gur math a thèid leibh! (frm/pl) Piseach! (inf) Piseach mhath ort! (inf) Piseach mhath oirbh! (frm/pl) Gun tèid leat! Beir buaidh! Gun soirbhich leat! |
Cheers! Good Health! (Toasts used when drinking) | Slàinte! (health) Slàinte mhath! (good health) Slàinte mhor! (great health) Slàinte mhor a h-uile là a chi 's nach fhaic (Great health to you every day I see you and every day I don't) |
Bon appetit / Have a nice meal | Ith gu leòir! Ith do shàth! Làmh fhada is cead a sìneadh! |
Bon voyage / Have a good journey | Turas math dhut! Turas math dhuibh! |
I don't know | Chan eil fios agam |
I understand | Tha mi 'tuigsinn |
I don't understand | Chan eil mi 'tuigsinn |
Please speak more slowly | An urrainn dhut bruidhinn nàs maille? (inf) An urrainn dhuibh bruidhinn nàs maille? (frm/pl) |
Please say that again | A can thu sin a-rithist, ma's e do thoil e? (inf) A can sibh sin a-rithist, ma's e bhur toil e? (frm/pl) An abair sin a-rithist thu, ma's e do thoil e? (inf) An abair sin a-rithist sibh, ma's e bhur toil e? (frm/pl) |
Please write it down | An urrainn dhut sin a sgrìobhadh, ma's e do thoil e? (inf) An urrainn dhuibh sin a sgrìobhadh, ma's e bhur toil e? (frm) |
Do you speak English? | A bheil Beurla agat? (sg/inf) A bheil Beurla agaibh? (pl/frm) |
Do you speakScottish Gaelic? | A bheil Gàidhlig agat? (sg/inf) A bheil Gàidhlig agaibh? (pl/frm) |
Yes, a little (reply to 'Do you speak ...?') | Tha, beagan |
How do you say ... inScottish Gaelic? | Ciamar a chanas tu... ann an Gàidhlig? (inf/sg) Ciamar a chanas sibh ... ann an Gàidhlig? (frm/pl) Dè Ghàidhlig a th'air ... ? |
Excuse me | Gabh mo leisgeul! |
How much is this? | Dè a' phrìs tha seo? Dè tha e 'cosg? Dè na tha seo? |
Sorry | Gabh mo leisgeul! Tha mi duilich! |
Please | Ma's e do thoil e (inf) Ma's e bhur toil e (frm/pl) |
Thank you | Tapadh leat(inf) Tapadh leibh(frm/pl) Taing mhór Móran taing |
Reply to thank you | 'S e do bheatha (inf) 'Se ur beatha (frm/pl) |
Where's the toilet? | Càite bheil an taigh beag? |
Would you like to dance with me? | A bheil thu 'g iarraidh a dhanns? (inf) A bheil sibh 'g iarraidh a dhanns? (frm/pl) |
Do you come here often? | An ann tric a thig thu an-seo? (inf) An ann tric a thig sibh an-seo? (frm/pl) |
I miss you | Tha mi gad ionndrainn (inf) Tha mi gur ionndrainn (frm) |
I love you | Tha gaol agam ort |
Get well soon | Faigh na's fearr! |
Call the police! | Fònadh chun a' phoileis! |
Christmas and New Year greetings | Nollaig chridheilagusbliadhna mhath ùr |
Easter greetings | A' Chàisg sona |
Birthday greetings | Là breith sona dhuit (sg/inf)) Là breith sona dhuibh (pl/frm) |
One language is never enough | Chan eil aon chànan gu leòr |
My hovercraft is full of eels Why this phrase? | Tha mo bhàta-foluaimein loma-làn easgannan |